واجب است که عده‌ای بروند و درس دین بخوانند و برگردند

وَ مَا کاَنَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَافَّةً فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن کلُ‌ِّ فِرْقَةٍ مِّنهُْمْ طَائفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فیِ الدِّینِ وَ لِیُنذِرُواْ

قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیهِْمْ لَعَلَّهُمْ یحَْذَرُونَ(122- توبه)

معنای آیه این است: برای مؤمنین سایر شهرستان‌های غیر مدینه جایز نیست که همگی به جهاد

بروند؛ چرا از هر شهری یک عده به سوی مدینه الرسول کوچ نمی‌کنند تا در آنجا احکام دین

را یاد گرفته و عمل کنند و در مراجعت به دیارشان ، هم وطنان خود را با نشر معارف دین

از آثار مخالفت با اصول و فروع دین، آگاه کنند تا شاید بترسند و به تقوا بگرایند؟

از اینجا معلوم می‌شود که:

1. مقصود از تفقه در دین فهمیدن همه معارف دینی از اصول و فروع آن است، نه خصوص

احکام عملی، که در اصطلاح به آن فقه گفته می‌شود. زیرا با گفتن مسائل شرعی انذار صورت

نمی‌گیرد و نیاز به بیان اصول عقاید هم دارد.

2. وظیفه هجرت برای جهاد، از کسانی که لازم است بروند و علوم دینی را بیاموزند

برداشته شده است.(8)

مفسران در بیان منظور از این آزمایش سالانه که یک یا دو برگزار می‌شود اظهار نظرهایی

کرده‌اند: بعضی آن را بیماری‌ها و بعضی گرسنگی و شدائد دیگر و برخی مشاهده آثار عظمت

اسلام و حقانیت پیامبر ص را در میدان‌های جهاد که منافقان به حکم اجبار محیط در آن شرکت

داشتند و بعضی پرده بر داشتن از اسرار آن‌ها، می‌دانند

یک یا دو امتحان اصلی که هر سال از ما می‌گیرند

أَ وَ لَا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فیِ کُلّ‌ِ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَینْ‌ِ ثمُ‌َّ لَا یَتُوبُونَ وَ لَا هُمْ یَذَّکَّرُونَ(126- توبه)

معنا آیه چنین است: چرا ایشان تفکر نمی‌کنند و عبرت نمی‌گیرند، با اینکه می‌بینند در هر سال

، یک یا دو بار مورد امتحان قرار می‌گیرند و در همه نوبت‌ها از امتحان مردود گشته و

نمی‌توانند از امتحان خدایی سربلند بیرون آیند و توبه نمی‌کنند و متذکر نمی‌شوند که

اگر در این باره فکر می‌کردند قطعاً بیدار می‌شدند و وظیفه واجب و حیاتی خود را

تشخیص می‌دادند.(9)

مفسران در بیان منظور از این آزمایش سالانه که یک یا دو بار برگزار می‌شود اظهار

نظرهایی کرده‌اند: بعضی آن را بیماری‌ها و بعضی گرسنگی و شدائد دیگر و برخی مشاهده

آثار عظمت اسلام و حقانیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در میدان‌های جهاد که منافقان

به حکم اجبار محیط در آن شرکت داشتند و بعضی پرده بر داشتن از اسرار آن‌ها، می‌دانند.(10)

اما منظور هر چه باشد یک چیز مسلم و یقینی است و آن این است که هر انسان جدای از

آزمون‌های روزانه که مرتب برگزار می‌شود در یک یا دو آزمون نیز شرکت می‌کند که

به صورت سالانه از شخص او گرفته می‌شود. با یک مقایسه ساده می‌توان به اهمیت،

ارزش و تأثیرگذاری امتحانات سالانه در سرنوشت آدمی نسبت به آزمون‌های روزانه پی برد.

هر چه کنی به خود کنی

یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلیَ أَنفُسِکُم (23- یونس علیه‌السلام)

شاید تصور کسانی که بی‌باکانه در کوی و برزن شعار اسلامی را به عمد زیر پا می‌گذارند

این باشد که با این کار می‌توان ضرر و آسیبی به اسلام و جامعه اسلامی وارد کرد. قرآن کریم

در این آیه خط بطلان بر چنین پنداری کشیده و تمام ضررهای آن کار را متوجه خود آن

گناه‌گار می‌داند و می‌فرماید: ای مردم بدانید هر گونه ظلم و ستمی که مرتکب شوید و هر

انحرافی که از حق پیدا کنید ضرر و زیانش دامن‌گیر خود شماست.

به فرموده حضرت آیت جوادی آملی هر کس هر کاری که می‌کند در محدوده خانه جان

خود می‌کند. اگر گناه می‌کند درون این خانه چاهی کنده و آن را پُر از فاضلاب و

نجاسات متعفن می‌کند و اگر عمل صالح انجام می‌دهد در حیاط این خانه باغچه‌ای پُر

از گل‌های عطرآگین کاشته و پرورش می‌دهد. اما برای دیگرانی که از پشت دیوار

این خانه عبور می‌کنند در نهایت دو تأثیر و حالت وجود دارد؛ یا بینی خود را گرفته

و با قدری اذیت به سرعت عبور می‌کنند و یا لذتی برده و صاحب گل‌ها را دعا می‌کنند.

خدا به کسی ظلم نمی‌کند؛ اگر ظلمی هست ساخته و پرداخته خود ماست ؛

إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیًْا وَ لکنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ(44- یونس علیه‌السلام)

آیه بیانگر یکی از مهم‌ترین قوانین الهی است که با آن می‌توان سوالات فراوانی را

مورد خداوند متعال پاسخ داد. بنابر این آیه اگر کاری مستند به خداوند متعال بود

پس قطعاً مبرا از هر گونه ظلم و ستم است و اگر کاری در آن شائبه ستمگری بود

بی شک چهره ظالمانه آن ربطی به خدا ندارد و این ناشی از خود بشر است.

والدینی که دستورات شرع و توصیه‌های پزشکی را رعایت نمی‌کنند به ناچار

می‌بایست رنج یک عمر فرزند معلول را تحمل کنند و انسان‌هایی که با بی تقوایی

عذاب را خدا را به سوی خد سرازیر می‌کنند و آنان که با گناه به روح پاک الهی

خود ستم می‌کنند و مانع کمال و سعادت او مس شوند همه و همه مقصرانی هستند

که باید خود را سرزنش کنند و ظلم خود کرده را به دیگری نسبت ندهند.

نجات مؤمنین، وعده حتمی خداست

ثُمَّ نُنَجِّی رُسُلَنَا وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ کَذَالِکَ حَقًّا عَلَیْنَا نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ(103- یونس علیه‌السلام)

این آیه، وعده امید بخش خداوند متعال به مؤمنین است که اگر به واقع مؤمن بودند

یعنی در عقیده به اصول دین باور داشتند و در عمل به قدر توان به دستورات دین

عامل بودند؛ خداوند آن‌ها را در زمانی که قرار شده عذابی نازل شود و کافران را

نابود کند از خطر حفظ کرده و نجات می‌دهد.

بنا بر این اصل در قانون خدا هیچ‌گاه تر و خشک با هم نمی‌سوزند و عذاب تنها

دامن‌گیر کافران و تبهکاران می‌شود.(11)

شرح دعای روز یازدهم در بیان آیت الله مجتهدی(ره)

دعای روز یازدهم:

اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَیَّ فِیهِ الْإِحْسَانَ وَ کَرِّهْ إِلَیَّ فِیهِ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیَانَ وَ حَرِّمْ عَلَیَّ فِیهِ السَّخَطَ

وَ النِّیرَانَ بِعَوْنِکَ یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِین[1]

ای خدا در این روز احسان و نیکویی را محبوب من و فسق و معاصی را ناپسند

من قرار ده و در این روز خشم و آتش قهرت را بر من حرام گردان، به یاری

خود ای فریادرس فریاد خواهان.

اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَیَّ فِیهِ الْإِحْسَانَ

درخواست لذت احسان از خداوند

خدایا کاری کن که خوبی ها را دوست داشته باشم و از بدی ها بدم بیاید و عبادت

و انجام هر کار خوبی نزد من محبوب باشد. این دعای خیلی خوبی است که

انسان طوری باشد از کار خوب لذت برد. اگر خواستی کار خوبی انجام بدهی

مخفیانه انجام بده و قصد قربت کن؛ اگر باخبری که همسایه ات تنگدست است

خیرات و صدقات خود را به شخص ناشناسی؛ مثلاً به یک بار بری بده؛ بگو این

قالی را برو بده در خانه فلانی؛ تا خدای نخواسته همسایه ات خجل نشود.

طوری زندگی کنید که آبروی کسی را نریزید . در احسان، اهل ریاکاری نباشید .

که اگر این گونه بودید در قیامت برای شما اجر و پاداش نیست.

اجناس خوب و اعلاء صدقه بدهید

جنس خوب هم صدقه بدهید؛ اگر متمکن هستی جنس اعلاء را برای صدقه

و خیرات کنار بگذار.

شخص متمکنی می گفت برای زکات فطریه جو می شود داد؟ به او گفتم:

مگر خودت نان جو می خوری؛ تو که وضعت خوبه برنج اعلای آستانه

اشرفیه بده؟ چرا جو می دهی؟! تازه وقتی هم به درب منزل مستحق بردی

نگو این فطریه هست؛ تو چکار داری بگویی این برنجی که آورده ام؛ فطریه

است ! بگو به منزلتان می آمدم خواستم دست خالی نیایم؛ بگو عیدی است

و ... کاری نکن که فامیل فقیرت؛ همسایه تنگدستت خجالت بکشد.

بهترین خوبی ها این است که آدمی به فامیل فقید کمک کند ، بعضی ها به

فامیل کمک نمی کنند حتی مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره) احتیاط

می کردند و می گفتند: اگر در شهر تان مستحق وجود دارد ؛ اشکال دارد

که فطریه را به شهر های دیگر بفرستید. پس اگر شما اهل تهران باشید و

پول فطریه را فرستادی اصفهان اگر این پول در بین راه تلف شد، شما

ضامن هستی و باید یک مرتبه دیگر این پول را بدهی.

پس دعا دعای خیلی خوبی هست؛ از خدا بخواهیم که احسان را در نزد ما محبوب کند.

حدیث

در حدیث وارد شده است «خَیرُکُم مَن اَطعَم الطَعام»[2] بهترین

شماها کسانی هستند که اطعام طعام می کنند؛ غذا درست می کند و

به دیگران اطعام می دهد.

درقدیم رسم بود کسی که مرده ای داشت در شب های جمعه همان غذایی

که میت ایشان دوست داشت می پختند و خیرات می کردند؛ مثلا اگر

پدر مرحوم کسی، قیمه پلو دوست داشت، شب جمعه آن را تهیه می کردند

و خیرات می کردند و ...

در روایت آمده است که ارواح مردگان مومنین در شب های جمعه بر

بالای پشت بام منازل اقارب و خویشان سر می زنند و می گویند: آن

لقمه هایی که جلوی سگان می اندازید به نیت ما خیرات کنید! ما محتاج

هستیم، التماس می کنند! [3]

والدین بعد از مرگ نیز باید از ما راضی باشند

بیاد دارم، زمانی که بچه سال بودم و در مغازه پدرم کار می کردم،

بعضی ها سوار بر گاری؛ سیب قندی آورده بودند و داد می زدند؛

«خیرات مرده ها». شما هم برای اموات خیرات داشته باشید. اما متاسفانه

الان کسی به فکر مردگان نیست! آن وقت می گویند: آقا کار من پیچیده است

و گره در زندگی دارم؛ باید چکار کنم!؟ وقتی پدرت از تو راضی نیست،

همین می شود. اگر هم بگویی پدرم تا زنده بود از من راضی بود آن مربوط

به زمان حیات آن خدا بیامرز است، نه حالا که او را فراموش کرده ایی!

الان که دست او از دنیا کوتاه شده و تو برای او کار خیری نمی کنی از

تو ناراضی است.

حدیث:

در روایت آمده است: بعضی از افراد هستند که در زمان حیات، والدین

آنها از ایشان راضی بودند و بعد از مرگ از فرزندان خود؛ ناراضی هستند. [4]

شخصی در خواب دید که ارواح مومنین به سرعت به سوی بهشت در حرکت

هستند و در بین ایشان شخصی بود که لنگ لنگان به سوی بهشت قدم برمی

داشت؛ از او سئوال کرد: علت این که شما به آهستگی در حال حرکت به

سوی بهشت هستید، چیست؟

مرد جواب داد: آن ارواح مومنینی که به سرعت حرکت می کنند بخاطر

این است که اولاد آنها نسبت به اموات خود، اهل خیرات بوده اند، اما فرزند

من برای پدرش کار خیری انجام نمی دهد و سیر و حرکت من به سوی

بهشت آهسته و کند می باشد.

مرد گفت: آدرس منزل فرزند شما کجاست تا به او اطلاع بدهم.

روح آن مومن گفت : پسرم رخت شویی دارد و در فلان منطقه ساکن است.

این شخص از خواب بیدار می شود و فرزند آن مرحوم را پیدا می کند و

شرح واقعه می کند و می گوید: فلانی پدرت از تو ناراضی است و در عالم

خواب از تو گله کرد و از تو می خواست که برای او خیراتی داشته باشی.

پسر آن مرحوم که وضع مالی مناسبی نداشت و کمی عصبانی بود دست

در زیر آب دریا کرد و مشتی آب بیرون ریخت و گفت: این مشت آب هم خیرات پدرم.

فردا شب در خواب دید که پدر این شخص با تندی حرکت می کند و تعجب کرد!

پرسید داستان از چه قرار است؟

جواب داد: آن زمانی که پسرم با عصبانیت آن مشت آب را از دریا بیرون ریخت،

در کنار ساحل دریا ماهی ریز و کوچکی در حال مردن بود و به خشکی افتاده

بود؛ وقتی پسرم آن مشت آب را به بیرون دریا ریخت و گفت: این هم

خیرات پدرم، آن مشت آب بر روی آن ماهی ریخت و او هم جانی گرفت

و به داخل دریا پرید، و زنده ماند به برکت همان یک عمل این گونه شد.

یک کار خوب سبب نجات یک نفر می شود، لذا در حدیث آمده است:

خَیرُکُم مَن اَطعَم الطعامَ و اَفشاء السلام وَصَلَّی وَ الناسُ نیام » [5]

بهترین شما کسی هست که اطعام کند و بلند سلام کند و اهل نمازشب

باشد در زمانی که مردم در خواب هسنتد.

البته انسان باید خودش را از همه بدتر بداند و موقع نماز شب به یاد این

حدیث نباشد که بله من از همه بهتر هستم؛ و دچار عُجب بشود.

پرهیز از عجب

امام سجاد علیه السلام در حدیث ابوحمزه ثمالی به ما یاد داده اند و فرموده اند:

« خدایا آیا در بین بندگانت از من بدتر وجود دارد «فَمن یَکونُ اسوءَ حالٍ منی »

[6] با اینکه ایشان معصوم است، ولی اینگونه خودش را کوچک می بیند،

بخاطر همین هیچ وقت نگویید که من خوب هستم. ولو حدیث می گوید شما

خوب هستید و اهل اطعام طعام و خیرات و نماز شب هستید. همیشه بین

خوف و رجاء باشید.

وَ کَرِّهْ إِلَیَّ فِیهِ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیَانَ

خدایا من را طوری قرار بده که از فسق و معصیت بیزار بشوم و از گناه کردن

بدم بیاید، اگر گناه در نظر شما به شکل نجاست تمثل پیدا بکند، هزگز گناه نمی کنی

راز عصمت معصوم:

اگر معصوم اهل گناه نیست به خاطر این است که ایشان باطن و

حقیقت گناه را می بینند و در منظر ایشان گناه زشت جلوه می کند.

وَ حَرِّمْ عَلَیَّ فِیهِ السَّخَطَ وَ النِّیرَانَ

خدایا غضب و آتش خودت را بر من حرام کن.

خاطره:

در نجف اشرف شخصی با آیت الله سیبویه شوخی می کرد و می گفت:

شما جلوی در بهشت، من را هل بدهید تا داخل بهشت شوم؛ من توان جهنم

رفتن را ندارم؛ «خدایا ما حال جهنم رفتن نداریم، جهنم خیلی مشکل است؛

انشا الله هر کسی با ولای امیر المومنین علی علیه السلام از دنیا برود جهنم نمی رود.» [7]

شفاعت اهل بیت (ع)

امام صادق علیه السلام فرموده اند: شما ایمانتان را با خودتان بیاورید، ما

از شما دستگیری و شفاعت می کنیم؛ آیاتی که در قرآن درباره شفاعت

آمده است مربوط به کسانی است که با ایمان از دنیا می روند، آیات دو

نوع هستند؛ بعض آیات گفته اند: « وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ » [8] و بعض

آیات این گونه است که «مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ » [9] یعنی

شفاعت نیست، پس جمع بین این دو دسته از آیات به این است که شفاعت

نیست برای مردودین و شفاعت هست برای تجدیدی ها.

قبولی ها هم شفاعت دارند منتها برای افزایش درجه؛ اما نوع ما از گروه دوم

هستیم؛ یعنی جزو تجدیدی ها هستیم. و فقط اولیای الهی از گروه قبولی ها

می باشند. خدا نکند که ما جزو مردودین باشیم.

سرانجام وابستگی به دنیا

استاد ما آقای برهان می گفت: شخصی در حالت احتضار بود؛ هر چه شهادتین

را به او تلقین می کردیم او شهادتین را نمی گفت! اتفاقا نفس او برگشت

و حال او جا آمد و از او پرسیدیم: فلانی چرا شهادتین را نمی گفتی ؟

ایشان گفت : مدتی است یک آینه قدی خریده بودم و به آن علاقه داشتم؛ تا

می خواستم شهادتین را بگویم، شیطان را می دیدم که به من می گوید:

اگر شهادتین را بگویی، آیینه را می شکنم! و بعد از این واقعه ایشان

آئینه را برد و فروخت.

این ها همه از عوارض محبت به دنیاست، ممکن است بخاطر یک آئینه

انسان ایمانش را از دست بدهد!

بِعَوْنِکَ

خدایا همه این دعا ها را از تو خواستم ولی تا خودت کمک نکنی من نمی توانم

به این امور متخلق بشوم و بدون یاری تو این مسائل محقق نمی شوند.

شما باید یک قدم بردارید تا خدا هم شما را کمک کند. در روایت آمده است:

اگر شما یک قدم بسوی او بر داری خداوند هروله کنان بسوی تو می دود؛

[10] لذا نا امید هم نباش .ولی باید یک قدم بسوی او برداری تا امدادهای الهی را ببینی

یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِین

یعنی ای خدایی که هر کسی که به تو بگوید الهی پناهم بده تو پناهش می دهی